Küçük Kara Balık

Yediden yetmişe herkesin okuması gereken başyapıt olarak nitelendirilen Samed Behrengi'nin kaleme aldığı "Küçük Kara Balık" kitabına yönelik yaptığım araştırmamı ve incelememi paylaşmak istiyorum.

Kütüphaneci olmanın güzel yanlarından biri de hayat bakışınızı etkileyen kitaplarla karşılaşma olasılığınızın yüksek olmasıdır. Özellikle çocuk edebiyatında yer alan bazı eserler vardır. Bu eserler literatürde çocuklar için kaleme alınmışsa da aslında verdiği mesajlarla en başta yetişkinlerin okuması gerekmektedir. Hangi tür (masal, roman, hikâye, tekerleme, bilmece, destan, vs.) olursa olsun çocuk edebiyatı eserleri çocukların renkli dünyasına hitap ederek onlara değerleri ve davranışları kazandırmayı hedeflemektedir. Çocukların düzeyine uygun bir şekilde kaleme alınmış eserler, çocukların iç ve dış dünyalarını destekleyerek onlara insani değerleri kazandırmaktadır. Örneğin; doğa ve hayvan sevgisi, ulusal ve evrensel değerlerin öğretilmesinde çocuk edebiyatının önemi büyüktür. Çocuklara kazandırılması istenen değerlerin önce yetişkinlerin anlaması ve kazanması değerler eğitiminin ilk koşuludur.

Son zamanlarda yaşadığımız gündemin olumsuz etkilerinden kaçmak ve çocuk edebiyatı dünyasını tanımak için okumalarımı çocuk eserlerine yoğunlaştırdım. Okurken hem kendi çocukluğuma gidiyorum hem gündemden uzak kalıyorum hem de çocukların dünyasını tanımaya çalışıyorum. Çocuk edebiyatında en çok okunan kitapları araştırarak kendime bir liste oluşturdum. Ayrıca kütüphanenin çocuk okuyucularının ödünç aldığı kitapları da okuma listeme ekledim. Samed Behrengi'nin "Küçük Kara Balık" kitabı da sıkça karşıma çıkan kitaplardan biri oldu. O yüzden Temmuz ayı okuma listemde yerini aldı.

Samed Behrengi Kimdir?

Samed Behrengi, 1939 yılında Tebriz kentinde dünyaya gelmiş Azeri asıllı İranlı öğretmendir. Çocuklar için kaleme aldığı hikâyeleri ve masalları günümüzde hâlâ okunmaktadır. Eserleriyle sadece çocuklara değil, yetişkinlere de önemli mesajlar vermektedir.

İlkokulu bitirdikten sonra öğretmen okullarında eğitimini sürdürür. Eğitimini bitirir bitirmez köy okullarında öğretmenlik mesleğine başlar. Öğretmenlik hayatı boyunca çocuklar için masallar, hikâyeler yazar, İran'a seyahatler yapar ve bu seyahatlerinde halktan duyduğu masalları derler. Azerbaycan halk kültürü ve İran eğitim sistemine odaklanır. Özellikle İran eğitim sisteminde gördüğü eksik ve hataları tespit eder, bunlara yönelik çözümler üretir.

Samed Behrengi, eserlerinde adalet, eşitlik, sorgulama, direnme gibi kavramlara yer vermiştir. Yazdığı masal ve hikâyeleri ile dönemin Şahlık yönetimini eleştirmiştir ve rejime karşı çıkmıştır. Yazar henüz 29 yaşında iken Azerbaycan'da Aras Nehri'nde yüzerken geçirdiği kaza sonucu hayatını kaybeder. Yaşanılan bu kazaya çoğu kimse inanmaz çünkü Behrengi dönemin Şah yönetimini eleştirdiği için suikaste uğradığı iddia edilmektedir.

Yapıtları:

• Kel Güvercinci,

• Kar Tanesinin Serüveni,

• Bir Şeftali Bin Şeftali,

• Sevgi Masalı,

• Ulduz ve Kargalar,

• Ulduz ve Konuşan Bez Bebek,

• Deli Dumrul,

• Püsküllü Deve,

• Pancarcı Çocuk,

• Küçük Kara Balık.

Kitabın Konusu

"Küçük Kara Balık" kitabı ilk 1968 yılında yayımlanmıştır. Kitabın birçok dilde çevirisi yapılmıştır. Ülkemizde de farklı çevirmenler tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir. Ayrıca bu kitap 12 Eylül Darbesi süresince ülkemizde yasaklanmıştır. Bugün hâlâ İran'da yasaklı kitaplar arasında yerini almaktadır.

Kitap, denizin en derin sularında yaşayan yaşlı bir balığın, çocuklarına ve torunlarına Küçük Kara Balığın hikâyesini anlatmasıyla başlamaktadır. Kitapta Küçük Kara Balığın, çevresinin baskısına ve engellemelerine rağmen merakını giderme ve özgürlüğe ulaşma çabasını, karşılaştığı bütün zorluklara rağmen hayatı pahasına da olsa amacını gerçekleştirmesi ve diğer balıklara da örnek olması anlatılmaktadır. Küçük Kara Balık karakter olarak yenilikçi, meraklı, sorgulayan, cesur, girişken, keşfetmeyi seven ve kendi düşüncelerine ters gelen şeyleri eleştirebilen bir kişiliğe sahip olduğundan toplum tarafından garip karşılanmaktadır hatta dışlanmaktadır.

Çocuk edebiyatında değerler eğitimi ile ilgili yapılan bir araştırmada Küçük Kara Balık kitabında ele alınan temalar ve onlara ilişkin değerler Şekil 1'de yer almaktadır. Şekil 1'de kırmızı ile belirtilen kısımlar ise Küçük Kara Balık kitabında desteklenmeyen değerleri ifade etmektedir. Kitapta belirlenen temalar; Güç, Başarı, Hazcılık, Uyarılım, Özyönetim, Güvenlik, Uyma, Geleneksellik, İyilikseverlik ve Evrenselciliktir.

Şekil 1: Küçük Kara Balık Kitabında Yer Alan Temalar

(Boyacı, Güner ve Babadağ, 2017, s.180).

Kitabın sonunda Küçük Kara Balık'ın ölüp ölmediği net olarak belirtilmiyor. Ama onun gibi kendi olmak için mücadele eden ruhların toplumda az da olsa her zaman olacağı mesajı verilmektedir. Nitekim bu mesaj kitabın sonunda Küçük Kara Balık'ın hikâyesini anlatan yaşlı balığı dinleyen küçük kırmızı balığın gözüne uyku girmemesi ve denizleri düşündüğünün belirtilmesi ile vurgulanmaktadır. Kitabı bitirdikten sonra derin bir nefes alıyorsunuz ve yaşamınızı gözden geçirerek kendinize şunları sorma ihtiyacı duyuyorsunuz:

• Acaba ben hayallerim, tutkularım ve özgürlüğüm için neleri feda ettim/feda edebilirim?

• Yaşadığım hayatın ne kadarı bana ait?

• Mutlu ve huzurlu yaşamak uyumlu olmaya mı bağlıdır?

Aklıma gelen bu sorular üzerine hâlâ düşünüyorum. Ama şundan eminim yaşadığım hayatın hepsi bana ait değil. Maalesef toplumun baskıladığı ve dayatılan bazı kalıpların dışına çıkamadığımız durumlar var. Bunları aşabilmek için Küçük Kara Balık mücadeleci ruhuna sahip olmak gerekiyor.

Alıntılar

Kitapta anlam olarak beni derinden etkileyen kısımlar oldu. Bunları unutmamak için not ettim:

Bu derenin ucunun nereye çıktığını gidip görmek istiyorum,' demiş. 'Bak anneciğim, tam bir aydır bu derenin ucunun nerede olduğunu düşünüp duruyorum. Bunu bir türlü aklımdan çıkaramıyorum. Dün gece sabaha kadar gözlerimi kırpmadım, hep düşünüp durdum. Sonunda gidip ne olduğunu kendi gözlerimle görmeye karar verdim. Başka yerlerde neler olup bittiğini gerçekten bilmek istiyorum...(sayfa: 12)

Ama anneciğim, her şeyin bir sonu vardır, öyle değil mi? Gecenin sonu vardır, günün sonu vardır, haftanın da, ayın da, yılın da...(sayfa: 13)

Arkadaşlarımdan da bazı şeyler öğrendim elbette; örneğin, birçok balığın yaşlanınca hayatta hiçbir şey yapmadık, hayatımızı boşa geçirdik, diye yakındıklarını biliyorum. Durmadan sızlanıp dururlar. Ben yaşamanın nasıl bir şey olduğunu öğrenmek istiyorum; durmadan aynı şeyleri yapmak, yaşlanana kadar başka bir şey yapmadan yaşamak olamaz; dünyada yaşamanın anlamı bundan daha fazla olmalı! (sayfa: 14)

Ben yalnızca sağa sola dolaşıp durmaktan bıktım, can sıkıntısı içinde yüzmek istemiyorum artık, bir nedeni olmadan mutlu olmak da istemiyorum; günün birinde gözlerimi açıp hepiniz gibi yaşlandığımı, ama hâlâ aynı balık olduğumu, ilk başta bildiğimden fazla bir şey bilmediğimi görmek istemiyorum! (sayfa: 16)

Küçük Kara Balık ile yazar Samed Behrengi'nin sonları birbirine benzemektedir. Yazar çok erken yaşta hayatını kaybetmiştir. Kimileri Aras Nehri'nde boğulduğu kimileri ise eleştirdiği Şah yönetimi tarafından suikaste uğradığı yönünde iddialar öne sürmektedir. Ne olursa olsun Behrengi'de -Küçük Kara Balık gibi- bazı kavramlar için kalemiyle mücadele etmiştir. Sonunu düşünmeyen cesur Küçük Kara Balık...

Ek Bilgi: Kitabı halk kütüphanesinden ödünç aldım. Özellikle çocuk kitaplarının maliyetinin pahalılığı düşünülecek olursa kütüphanelerden temin etmenin daha uygun olduğunu söyleyebilirim. Ayrıca yaz tatilinde çocuklara okuma alışkanlığı kazandırılmasında halk kütüphanelerinin rolü büyüktür. Halk kütüphanelerinin çocuk bölümleri zengin bir koleksiyona sahiptir. Bulunduğunuz ildeki en yakın T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı halk kütüphanesine üye olunduğunda hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirsiniz. Üyelik ücretsizdir ve iki farklı şekilde gerçekleştirmek mümkündür:

• T.C. Kimlik kartı ile bulunduğunuz ildeki en yakın halk kütüphanesine giderek,

• 15 yaş üstü E-Devlet platformu üzerinden üyelik seçenekleri mevcuttur.

Not: 15 yaş altı üyelikler için veli onayı gerekmektedir.

Halk kütüphanelerinin koleksiyonunu taramak ve ödünç aldığınız kitaplarla ilgili işlemler için KOHA otomasyon sistemini kullanabilirsiniz. Aradığınız kitapla ilgili bilgilere erişebilirsiniz ve kitabın kütüphanede olup olmadığını öğrenebilirsiniz (Resim 1).

Resim 1

Kaynakça:

Behrengi, S. (2008). Küçük kara balık. (Çev. İlknur Özdemir). İstanbul: Can Çocuk Yayınları.

Belet Boyacı, Ş.D., Güner, M. ve Babadağ, G. (2017). 'Dünyada başka şekilde yaşamak da mümkün mü?' değer eğitiminde 'Küçük Kara Balık' örneği. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(3), 172-194. Erişim adresi: https://bit.ly/3r7njKE

Karaosmanoğlu, G. (2016). Dünyanın en devrimci çocuğu: Küçük kara balık. 26 Haziran 2021 tarihinde https://bit.ly/3xSpggl adresinden erişilmiştir.